Cookies | Dostępność

Gminny Program Rewitalizacji

Paweł Stalmach

* 1824, † 1891,

J. Spyra
          Urodził się w Bażanowicach jako syn arcyksiążęcego niższego urzędnika Jana i Zuzanny z domu Cichy. Po ukończeniu ewangelickiej szkoły trywialnej wstąpił do gimnazjum ewangelickiego w Cieszynie, gdzie w 1842 r. założył wraz z kolegami Stowarzyszenie uczących się języka polskiego. W latach 1843-45 kształcił się w Bratysławie, gdzie w kontakcie ze słowianofilem Ludovitem Šturem umocnił przekonanie o swoim polskim pochodzeniu. Od 1845 r. studiował teologię protestancką w Wiedniu, pozostając w stałym kontakcie z kręgiem polskich znajomych w Cieszynie i namawiając ich do stworzenie polskiego pisma. W czerwcu 1848 r. Stalmach wziął udział w Zjeździe Słowiańskim w Pradze, deklarując przynależność Ślązaków ze Śląska Cieszyńskiego do narodu polskiego, nie czeskiego. Po powrocie do Cieszyna w sierpniu 1848 r. objął redagowanie ''Tygodnika Cieszyńskiego'', którego pierwszy numer ukazał się w maju. Od sierpnia 1849 r. był samodzielnym wydawca i redaktorem czasopisma. Był też inicjatorem powstania wielu polskich stowarzyszeń np., Czytelni Polskiej, Biblioteki Polskiej dla Ludu Księstwa Cieszyńskiego. Po upadku Wiosny Ludów wydawał czasopismo z przerwami, od 1851 r. jako ''Gwiazdka Cieszyńska''. Jej redaktorem pozostał prawie do końca życia, wokół niej skupiał się coraz silniejszy polski ruch narodowy. Po zamknięciu w 1854 r. Czytelni Polskiej ośrodkami ruchu polskiego było zorganizowane przez Stalmacha Kasyno, a potem Kasa Oszczędności. Po wprowadzeniu w Austrii po 1859 r. rządów konstytucyjnych Stalmach był niekwestionowanym przywódcą polskiego obozu narodowego, a ''Gwiazdka Cieszyńska'' jego organem i trybuną, w której znalazły odbicie wszystkie najważniejsze problemy miejscowej ludności dobijającego się prawa do pielęgnowania własnej tożsamości, a w końcu odpowiedniego miejsca w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym. Dzięki osobistym kontaktom z politykami z Galicji Stalmach zainteresował ich kwestią Polaków na Śląsku Cieszyńskim, uzyskał dla polskiego obozu narodowego poparcie wpływowych Polaków w Wiedniu, zapewnił też szerszy krąg odbiorców ''Gwiazdki Cieszyńskiej''. Inicjował albo współpracował przy wszystkich niemal polskich przedsięwzięciach, z których najważniejszym było założenie Macierzy Szkolnej dla Ks. Cieszyńskiego w 1885 r.. Stalmach został prezesem Macierzy i wiele uczynił dla zebrania środków i realizacji celu, jakim było powołanie polskiego szkolnictwa podstawowego i średniego.
          W 1887 r. w zamian za dożywotnią rentę przekazał ''Gwiazdkę Cieszyńska'' Komitetowi Katolickiego Duchowieństwa, służąc nowym redaktorom radą i pomocą. Ostatnie lata spędził na pisaniu pamiętników oraz wydawaniu własnych utworów literackich m.in. Księgi Rodu Słowiańskiego 1889 i Cieszymir .

---