Pomniki przyrody

A. Dorda
      Człowiek od dawna otaczał szacunkiem stare, okazałych rozmiarów drzewa. Współcześnie drzewa największe, najcenniejsze (lub też rzadkich gatunków) obejmowane są ochroną prawną jako pomniki przyrody.
      Na terenie Cieszyna do tej pory ustanowiono 37 pomników przyrody. Tą formą ochrony objęte jest łącznie 99 drzew rosnących pojedynczo lub w skupieniach. Za pomniki przyrody zostały uznane drzewa 27 taksonów (gatunków, odmian, form) - 15 z nich to gatunki rodzime, pozostałe to gatunki obce dla polskiej flory.
      Większość drzew - pomników przyrody rośnie w cieszyńskich parkach i zieleńcach w centrum miasta. Szczególnie godne uwagi są pomniki przyrody rosnące w parku na Górze Zamkowej, parku Szpitalnym i parku Kościelnym.
      Na Górze Zamkowej warto przyjrzeć się dwom okazałym kasztanowcom pospolitym (obwód pni 397 i 380 cm, wysokość ok. 23 m), rosnącym tuż za wejściem na teren parku, przy ścieżce prowadzącej w stronę Rotundy. Nieco dalej rośnie tulipanowiec amerykański (obwód 187 cm/ wysokość 20 m) oraz dwa kasztanowce żółte (198/18 i 145+246/20). Kasztanowce żółte są raczej rzadko w Polsce sadzone, a dwa okazy na Górze Zamkowej są jedynymi przedstawicielami tego gatunku na miejskich terenach zielonych w Cieszynie. Ponadto pomnikami przyrody są dwa dorodne jesiony wyniosłe, z których jeden rośnie przy budynku nr 3B (407/25), a drugi (440/25), o dwóch przewodnikach, przy murze od strony Olzy, obok tarasu widokowego. Również okazały jest miłorząb dwuklapowy odmiany kolumnowej (165/17) rosnący na tzw. dziedzińcu Zamku (obecnie Państwowa Szkoła Muzyczna), o charakterystycznie wzniesionych ku górze konarach i gałęziach.
      Równie interesujące drzewa pomnikowe możemy zobaczyć na terenie parku Szpitalnego. Przy wejściu od strony ul. Bielskiej wita wszystkich wchodzących na teren Szpitala Śląskiego okazały wiąz polny (363/22). Na skwerze pomiędzy pawilonem I a budynkiem dyrekcji rosną dwa dęby burgundzkie (175/18, 178/18) oraz buk pospolity odmiany miedzianolistnej (268/21), o jasnopurpurowo wybarwionych liściach. Pomiędzy pawilonem I i II zobaczyć można także glediczję trójcierniową (150/16); obok budynku administracyjnego rośnie miłorząb dwuklapowy (190/19), a przed pawilonem Oddziału Psychiatrycznego - jarząb mączny (136/14).
      Dominujące na terenie parku Kościelnego (fragment położony pomiędzy kościołem Jezusowym a ul. Stalmacha) kasztanowce pospolite są objęte ochroną jako pomnik przyrody (17 kasztanowców 223-383/20-22). Za pomniki uznane zostały także rosnące tu trzy sosny wejmutki (150-195/20), robinia biała (230/20) i klon polny (236/14) o malowniczo i oryginalnie wykrzywionym pniu. Po drugiej stronie kościoła Jezusowego rośnie duża lipa szerokolistna (397/22) – jest to pierwsze drzewo uznane za pomnik przyrody w Cieszynie (w 1954 r.) oraz rząd trzech dorodnych kasztanowców (337/24, 362/22, 371/22).
      Na terenie pozostałych parków miejskich także rosną drzewa pomniki przyrody. Do nich zalicza się lipa szerokolistna (420/23) rosnąca w parku Pokoju, obok budynku Muzeum, a także topola kanadyjska (388/24) będąca drzewem o największych rozmiarach w parku Kasztanowym. Wiele cennych i wartych poznania drzew rośnie na obszarze parku Pod Wałką. Pośród nich pomnikami przyrody są dwie lipy: szerokolistna (380/20) i drobnolistna (398/18) rosnące tuż przy Al. Łyska, na wysokości kempingu Olza (lipa drobnolistna ma duże, zwracające uwagę narośla na pniu), podobnie jak rosnący naprzeciw nich kasztanowiec (399/18). Na terenie urządzonej części parku, w zakolu Puńcówki, za pomniki przyrody uznano łącznie 8 drzew: 4 wiązy górskie (248-287/27), 2 kasztanowce pospolite (330/18, 348/18) i 2 glediczje trójcierniowe (130/14, 143/14) - jedna z nich nie posiada charakterystycznych dla tego gatunków kolców - jest to forma bezbronna glediczji. Idąc ścieżką wzdłuż nad Młynówką, prowadzącą od Al. Łyska, wzdłuż kempingu w stronę tzw. III-go jazu na rzece Olzie, mijamy na kilkusetmetrowym odcinku wiele drzew o znaczących rozmiarach, wśród których 13 to pomniki przyrody - są to 3 wiązy górskie (306-405/25-28), 3 dęby szypułkowe (281-348/20-21), 3 graby pospolite (213-248/17-18), robinia biała (350/22), kasztanowiec pospolity (403/18), klon jawor (327/20) i lipa drobnolistna (310/28). Zestaw pomników przyrody w tym rejonie uzupełnia okazały wiąz górski (422/27), rosnący na terenie kempingu „Olza”.
      Spacerując po centrum Cieszynie warto także przyjrzeć się pozostałym drzewom pomnikowym. Pomnikami przyrody jest osiem jesionów (275-466/24-25), rosnących przy Al. Piastowskiej, z których 4 zwracają na siebie uwagę szczególnie dużymi obwodami pni. Ochroną objęte zostały także dwie charakterystyczne glediczje trójcierniowe (151/14, 184/18), rosnące przed budynkiem Teatru im. A. Mickiewicza. Bardzo efektownie wygląda także klon srebrzysty (350/23), rosnący obok budynku Liceum Ogólnokształcącego im. M. Kopernika od strony ul. Stalmacha. Na dwóch posesjach przy ul. Błogockiej można obejrzeć oryginalne i warte zachowania drzewa - przy budynku nr 12 rosną dwa miłorzęby dwuklapowe (224/20, 232/20), a przed budynkiem nr 19 - piękny tulipanowiec amerykański (350/24).
      Niezwykle malowniczo prezentuje się buk pospolity formy purpurowej (259/17), rosnący przed budynkiem Domu Dziecka przy ul. Kraszewskiego 2. Przy ul. Bobreckiej, na skwerze pomiędzy budynkami nr 5 i 7, obejrzeć można kolejnego miłorzęba dwuklapowego (215/20). Nieco dalej, stojąc przed budynkiem nr 22, warto zwrócić uwagę na największych rozmiarów cieszyński dąb szypułkowy (510/25), rosnący na skarpie powyżej budynku, w ogrodzie Przedszkola nr 8 (ul. Chrobrego 1). Dąb ten ma największy obwód pnia spośród wszystkich cieszyńskich pomników przyrody. Buk pospolity (270/20) i grab pospolity (233/17), rosnące na skwerze przed budynkiem przy pl. Wolności 3, pamiętają zapewne czasy, kiedy niewielki obecnie zieleniec był fragmentem większego założenia o charakterze parkowym. Samotnymi „olbrzymami” są także jesion (344/18), rosnący na skarpie przy ul. Żwirki i Wigury oraz topola czarna (398/28), rosnąca na skarpie przy ul. Solnej, pomiędzy budynkami przy ul. Górnej 17 i 19. Pamiątką po dawnym, okazałym niegdyś, a dziś niestety już nieco zaburzonym założeniu parkowym, jest również klon pospolity odmiana Schwedlera (294/22), rosnący przed głównym budynkiem Uniwersytetu Śląskiego - Filia w Cieszynie.
      Pomnikami przyrody są również 4 dęby szypułkowy (420/22, 251/22, 347/23, 353/22), których skupienie można zobaczyć nad jednym ze stawów Ośrodka PZW w Cieszynie-Gułdowach, pomiędzy ul. Wiślańską a ul. Ustrońską.