Pozostałości wieży przybramnej z końca XIII w.

      W dziełach obronnych takich jak gród czy zamek jednym z najważniejszych obiektów była brama wjazdowa. Istnienie bramy włączonej w ciąg wałów obronnych grodu czy murów obwodowych zamku, stanowiło zarazem najsłabszy punkt całego systemu obronnego. Z tego względu rejon ten skupiał najwięcej elementów służących obronie ˙takich jak: budynek bramny z pomieszczeniem dla straży, sień przejazdowa z kratą (tzw. broną), fosa z mostem zwodzonym czy wieża przybramna. Z tych właśnie obronnych elementów wjazdu najważniejszym wydaje się być wieża przybramna, która nieco odsunięta od bramy, lecz silnie wysunięta częścią obwodu poza mur obronny, posiadając wysokość kilkunastu metrów, grube kamienne mury, wąskie okna strzelnicze oraz połączenie z gankiem biegnącym po murze obronnym pozwalała na skuteczną obronę bramy jak i przedpola.

 

Zamek cieszyński, który powstał w miejscu wcześniejszego grodu słowiańskiego, składał się z dwóch części – zamku górnego, zwanego też wysokim (wcześniej gród) oraz dolnego zwanego niskim. Zamek górny oddzielał od zamku dolnego południowy mur wewnętrzny (obecnie nieistniejący) z bramą oraz wieżą przybramną. Należy tutaj dodać, że zbliżone założenia obronne istniały w okresie grodowym, gdzie wał południowy z bramą najpewniej drewnianą miał za zadanie obronę wnętrza oraz łatwiej dostępnego w stosunku do pozostałych stromych zboczy przedpola południowo-wschodniego. Prowadzone w latach 40. i 50. na Górze Zamkowej w Cieszynie badania archeologiczne pozwoliły na częściowe odsłonięcie pozostałości elementów bramy wjazdowej zamku górnego.

 

Zbytnia jednak koncentracja ówczesnych badaczy na problemach wczesnośredniowiecznego grodu spowodowała, że zabudowa średniowieczna została potraktowana bardzo powierzchownie, do tego stopnia, że w zachowanej dokumentacji nie znajdujemy praktycznie żadnych istotnych informacji na temat odkryć obiektów średniowiecznych. Eksponowane w terenie elementy konstrukcji budynku bramnego, brukowanej drogi wjazdowej czy wieży przybramnej nie dają zwiedzającemu wyobrażenia o ich faktycznym wyglądzie. Przykładowo zachowane elementy kamienne wieży przybramnej, uważa się często za pozostałość studni. Podjęte jeszcze w latach dziewięćdziesiątych XX w. z inicjatywy władz miejskich badania archeologiczne, mające na celu stopniowe odkrywanie zachowanych w ziemi pozostałości zamku piastowskiego, pozwoliły na wstępne rozpoznanie w 2002 r. rejonu bramy prowadzącej do zamku wysokiego. W trakcie tych badań odkryto obok kamiennych fundamentów budynku bramnego wraz z dalszym odcinkiem brukowanej drogi, prowadzącej od bramy zamku dolnego na dziedziniec górnego zamku, także odcinek muru obronnego, łączący bramę z wieżą przybramną.

 

Najciekawszym wydaje się być odkrycie pozostałości samej wieży. Zachowana w partii fundamentowej cylindryczna wieża, wykonana została z kamienia wapiennego na rzucie koła o średnicy prawie 10 m. Grubość muru wynosi 3,3 m, zaś wnętrze użytkowe miało średnicę nieco ponad 3 m. Południowa część wieży wysunięta została poza lico muru obronnego prawie 4 metry, co w dogodny sposób pozwalało razić z łuku czy kuszy żołnierzy atakujących bramę. Wejścia do wieży znajdowały się od strony dziedzińca, w partii przyziemia oraz wyżej, bezpośrednio z ganka korony muru obronnego. Cylindryczne wnętrze wypełniały zapewne konstrukcje drewniane poszczególnych poziomów użytkowych, połączonych drewnianymi schodami, czy drabinami. Na wyższych poziomach znajdowały się okna strzelnicze. Próbę rekonstrukcji wyglądu wieży przedstawia dołączona ilustracja, wykonana na podstawie reliktów fundamentów oraz rysunku zamku wg. M. Meriana sprzed roku 1647.

 

Ponieważ badania znajdują się dopiero w fazie wstępnej trudno powiedzieć coś więcej na temat czasu powstania wieży. Jej duża średnica, tylko o 2 m mniejsza od położonej po północnej stronie dziedzińca wieży ostatecznej obrony, wątek kamienny fundamentu, sugerują, że została wzniesiona w końcu XIII w. jeszcze przed rozbudową południowego skrzydła zamku. Podobny przykład istnienia dwóch wież po przeciwnych stronach założenia obronnego, znany jest np. z Legnicy. Miejmy nadzieję, że dalsze badania pozwolą na rozwiązanie wielu innych zagadek, nie tylko dotyczących wieży przybramnej, a w końcu na częściową rekonstrukcję w terenie elementów bramy, podobnie jak stało się to z wieżą w północnej części górnego zamku.