Wieża Ostatecznej Obrony

W. Kuś

       Prowadzone na Górze Zamkowej w ostatnich latach badania archeologiczne ujawniły kilka nieznanych do tej pory obiektów dawnego zamku piastowskiego z kamienną, cylindryczną wieżą obronną na czele. Wieża zbudowana z kamienia wapiennego, posiada formę walca o niebagatelnej średnicy 12 m i grubości muru 4,2 m. Koliste zaś wnętrze użytkowe posiada średnicę niewiele ponad 3 m. Odkryta wieża posiada obecnie wysokość 12 m, co jest zapewne, znając inne tego typu budowle, zaledwie połową jej dawnej wysokości. Wieża została wzniesiona najpewniej w 2 poł. XIII w. Wtedy też dotychczasową kasztelanię cieszyńską, wydzielono jako odrębne księstwo cieszyńskie, które objął we władanie Mieszko I książę cieszyński, rozpoczynając budowę średniowiecznego zamku warownego. Wieża, jako ówczesny najważniejszy element obronny, wzniesiona została w północno-zachodniej części górnego zamku, gdzie budowniczowie wykorzystali jako podwalinę potężny wał starszego wczesnośredniowiecznego grodu. Niewykluczone jednak, że ta niezwykła budowla powstała wcześniej, przed XIII w., jeszcze w czasie funkcjonowania kasztelanii (gród urzędnika książęcego – kasztelana) i stanowiła zaczątek późniejszego zamku książęcego. Budowle takie określa się ogólnie mianem "wież ostatecznej obrony", na terenach słowiańskich też "stołp", "słup", gdyż prócz możliwości aktywnej obrony przedpola na najbardziej zagrożonym odcinku wałów czy murów, pełniła rolę refugium, czyli ostatniego schronienia, które nawet po zdobyciu grodu czy zamku, dawało władcy i załodze schronienie i możliwość dalszej, stosunkowo długotrwałej obrony. W dolnej części wieży mieściło się najczęściej więzienie, zaś wyższe poziomy połączone były drewnianymi schodami pełniąc w okresach pokoju funkcję mieszkalno-strażniczą. Był to również znakomity punkt obserwacyjny. Najwyższą część wieży wieńczono najczęściej cieńszym murem zębatym z prześwitami, czyli krenelażem, który umożliwiał załodze bezpieczną i aktywną obronę oraz drewnianym dachem stożkowym. Do wnętrza wchodzono przez wejście umieszczone kilka metrów nad ziemią po drabinie lub schodach niszczonych w razie ataku.

       W trakcie prowadzonych prac archeologicznych tak we wnętrzu, jak i na zewnątrz wieży natrafiono na warstwy średniowieczne dużą ilością rozbitych, ale też zachowanych w całości garnków, dzbanów, mis, pucharków, nieliczne wyroby metalowe, a także pojedyncze zdobione kafle piecowe czy płytkę posadzkową z przedstawieniem orła piastowskiego. Do najcenniejszych znalezisk należy niewątpliwie skarb ponad 80 srebrnych monet, na który składały się halerze księstwa opawskiego oraz halerze miasta Raciborza z 2 poł. XV w. oraz 4 liczmany wybite w Norymberdze w końcu XV w.