8. Trasa spacerowa krótsza

PRZEBIEG TRASY ZNAKOWANEJ KOLOREM NIEBIESKIM (Ryc. 8):
ul. NADRAŽNÍ – ul. STŘELNIČNÍ – ul. DUKELSKÁ – ul. POTOČNÍ – PARK ADAMA SIKORY – NÁBŘEŽÍ MÍRU – ul. DVOŘÁKOVÁ – ul. SMETANOVÁ – NÁMĚSTÍ ČSA – ul. MOSKEVSKÁ – ul. BOŽKOVA – ul. ŠTEFÁNIKOVA – ul. HLAVNÍ – MASARYKOVY SADY – NÁBŘEŽÍ SVOBODY – ul. PROTIFAŠISTICKÝCH BOJOVNÍKŮ – MASARYKOVY SADY – ul. VRCHLICKÁ – ul. HLAVNÍ – ul. NÁDRAŽNÍ
Długość trasy – 5 km.

       Czeski Cieszyn powstał 28 lipca 1920 r., po oddzieleniu od Cieszyna. Zamieszkuje go 25 106 (dane z 31.1203.2012 r.) obywateli. Granica pomiędzy miastami ustalona została na rzece Olzie. Zwiedzanie rozpoczniemy od budynku dworca kolejowego Czeskich Kolei – ČD [zd.1]. Budynek ten powstał w 1889 r., zastępując stary z 1871 r., znajdujący się w pobliżu ulicy Jablunkowskiej. Powstanie dworca spowodowane było budową trasy kolejowej Bogumin-Cieszyn w 1869 r. Później trasa została przedłużona aż do Żyliny i Frydku. Dzisiaj czeskocieszyński węzeł kolejowy łączy trasy Praga – Koszyce z trasami do Ostrawy, Frydku-Mistku i prowadzi również przez Cieszyn do Bielska-Białej.

       Stojąc tyłem do dworca, z prawej strony mamy budynek Czeskiej Poczty a na wprost hotel Piast. W związku z podziałem miasta, budynek poczty znalazł się po polskiej stronie Olzy i wtedy Czechosłowacka Poczta zmuszona została do wybudowania nowego gmachu pocztowego. Projekt opracował inż. Zdražil z Pragi, a prace budowlane wykonała firma arch. J. Dvořáka ze Śląskiej Ostrawy. Nowy budynek został oddany do użytku w 1931 r. Na miejscu dawnych pocztowych garaży znajduje się dzisiaj przejście podziemne.

       Hotel Piast został uroczyście otwarty 19 grudnia 1931 r. Projekt zrealizował Edward David. Charakterystyczną cechą fasady są żłobkowane pilastry połączone z sobą balkonami (pionowe elementy architektoniczne wychodzące przed lico ściany). Swoje siedziby znalazły tutaj stowarzyszenia i instytucje polskie, znajdowała się tu restauracja, kawiarnia i hotel Polonia. Od 1946 r., aż do wybudowania teatru na ulicy Ostrawskiej, swą siedzibę miał tu również teatr.

       Przechodząc przez ulicę Nádražní, udając się wzdłuż bocznej fasady Piasta, znajdziemy się na ulicy Střelniční. Z prawej strony mijamy Gazownię Cieszyńską, jedyne urządzenie przemysłowe, które po podziale miasta znalazło się w całości w Czeskim Cieszynie. Gazownia została wybudowana na podstawie decyzji rady miejskiej Cieszyna z 1881 r. Na decyzję tą wpłynęła konieczność zaprowadzenia lepszego oświetlenia miejsc publicznych w mieście. Budynek powstał wg planów inż. B. Kühnla. Gazownia rozpoczęła swoją działalność 30 października 1882 r. Jeszcze kilka lat po rozdzieleniu miasta gaz do oświetlania dostarczany był do Cieszyna w zamian za prąd elektryczny z tamtejszej elektrowni.

       Prawie na wprost gazowni, po lewej stronie ulicy Střelniční, widzimy budynki Szkoły Podstawowej i Gimnazjum z Polskim Językiem Nauczania w Czeskim Cieszynie (arch. E. Davida, 1925 r., 1957 r.). Na bocznej fasadzie szkoły znajduje się sgraffito wybitnego artysty rzeźbiarza F. Świdra (1957 r., pow. 37 m2).

       Kawałek dalej, za gazownią skręcimy w ulicę Dukelską i po przejściu około 100 m znajdziemy się przed budynkiem Śląskiego Kościoła Ewangelickiego „Na Niwach” [zd.2]. Został on wybudowany w 1932 r. wg projektu arch. E. Davida. Architektura kościoła nosi cechy neogotyckie z pewnymi elementami nowoczesnymi. Prace budowlane wykonała firma Pluskal i Riedel z Czeskiego Cieszyna, a ołtarz główny został wykonany przez rzeźbiarza Henryka Nytrę z Dolnych Błędowic.

       Idąc dalej ulicą Dukelską, dojdziemy do skrzyżowania z ulicą Potoční, skręcimy w lewo i bardzo szybko znajdziemy się na nábřeží Míru i zobaczymy Park Adama Sikory. Został on założony przez księgowego Towarzystwa Oszczędności Adama Sikorę (1846-1910), który zdecydował się swe życiowe oszczędności w wysokości 15 000,– koron austriackich ofiarować na ten cel. Projekt parku został wykonany przez S. Rutkowskiego z Warszawy wspólnie z W. Holczakiem z Dąbrowy i inż. Bergmanem z Cieszyna. W związku z ogromnym zapałem ochotników z kręgu polskiej młodzieży szkolnej prace posuwały się w takim tempie, że pierwsze uroczystości mogły się tu odbywać już w lipcu 1909 r. Na początku I wojny światowej odbywały się tutaj ćwiczenia formujących się na Śląsku Cieszyńskim polskich legionów. W 1933 r. wybudowano parkiet taneczny i pawilon muzyczny. Dwa lata później park rozszerzono o następne 3 000 m2 ogrodów i dom mieszkalny, który po przebudowie posłużył jako restauracja. W 1938 r. wybudowano bramę wejściową. W parku można zobaczyć również miniaturę Wieży Piastowskiej wybudowaną z kamieni z rzeki Olzy. Została ona wykonana wg projektu W. Holczaka przez młodzież szkolną w 1913 r. W 1998 r. odsłonięto na budynku restauracji tablicę pamiątkową z portretem A. Sikory. Wcześniejszy pomnik z 1935 r. został zniszczony w czasie wojny.

       Po spacerze przez park idziemy wzdłuż nábřeží Míru; mijamy po lewej stronie stadion piłkarski i korty tenisowe klubu sportowego TJ Slavoj i dochodzimy do mostu Wolności. Odcinek ten został zagospodarowany w latach 30. XX w. Rosną tutaj jesiony, lipy, wierzby, świerki itd. Odcinek bulwaru od mostu Wolności do mostu Przyjaźni został założony jeszcze wcześniej, a mianowicie przed 1900 rokiem. Dominują tutaj jesiony, klony i kasztanowce. Na Olzie, zwłaszcza zimą, spotkać można piękne łabędzie, kaczki, łyski i mewy. Nad pnącym się w górę na prawym brzegu rzeki Cieszynem, wznosi się barokowa wieża ewangelickiego Kościoła Jezusowego z 1722 r. autorstwa opawskiego arch. J.G. Hausrückera.

       Obok Mostu Wolności znajduje się Ośrodek Kultury „Strzelnica” [zd.3]. Działają w nim kółka zainteresowań, zespoły folklorystyczne, śpiewacze, teatralne i taneczne. Ośrodek współdziała z Kręgiem Przyjaciół Muzyki i Klubem Przyjaciół Sztuki. Jest organizatorem znaczących międzynarodowych imprez, takich jak: Przegląd Filmów Czeskich i Słowackich „Kino na Granicy”, Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego „Na granicy”, „Święta Trzech Braci”, „Skarbów z Cieszyńskiej Trówły”, Międzynarodowej Dekady Muzyki Organowej, Kameralnej i Chóralnej, „Dawnej Muzyki w Cieszynie” oraz Cieszyńskiej Jesieni Jazzowej. Budynek powstał z inicjatywy Cieszyńskiego Towarzystwa Strzeleckiego wg projektu Theodora Herzmanskiego w 1882 r. W 1950 r. budynek został częściowo przebudowany. Jest to budowla murowana o podłużnym rzucie, z jednopiętrowym ryzalitem (część architektury występująca z lica elewacji), z dachem naczółkowym i kopułą pokrytą blachą. Po zakończeniu remontu ponownie zostanie tutaj umieszczona dwujęzyczna tablica z brązu, autorstwa Gustawa Nowaka, z tekstem o historii budynku.

       Pierwotnie w miejscu mostu Wolności [zd.4] znajdował się most Jubileuszowy z 1903 r., wybudowany z okazji jubileuszu cesarza Franciszka Józefa I. Po 1918 r. został przemianowany na most koło Strzelnicy, a dzisiaj nosi nazwę most Wolności. W okresie II wojny światowej cofające się wojsko polskie próbowało most zniszczyć, lecz po niewielkich naprawach służył on dalej Niemcom. Pod koniec wojny również próbowali oni wysadzić most w powietrze (jeden z filarów stał się podstawą nowej konstrukcji). Niedostateczna regulacja rzeki, częste wiosenne i jesienne powodzie spowodowały osłabienie mostu i w 1970 roku, w czasie jednej z nich, most został zerwany, a wraz z nim do rzeki runęło pięciu polskich strażaków. Ich ciał nigdy nie znaleziono. Na budynku celnym po polskiej stronie granicy znajduje się tablica upamiętniająca tą tragedię. Obecny most został wybudowany w 1974 r.

       Przejdziemy ulicę Střelniční i udamy się kawałek wzdłuż bulwaru, by wkrótce skręcić w lewo w ulicę Dvořáka. Po przejściu kilkudziesięciu metrów skręcimy w prawo w ulicę Smetany. Znajduje się tutaj targ miejski, a przed nim niewielki park, który w 1994 r. został wpisany do rejestru znaczących terenów przyrodniczych. Trzy drzewa rosnące w tym niewielkim parku zostały uznane w 1992 r. za pomniki przyrody. Są to dwa buki czerwone i jedna leszczyna turecka. Charakterystyka tych drzew: buki czerwone (wiek ok. 90 lat), wysokość drzew 20 i 21 m, wysokość korony 14 i 13 m, szerokość korony 20 i 19 m, obwód pnia 1,7 i 1,6 m, leszczyna turecka (wiek ok. 130 lat), wysokość drzewa 23 m, wysokość korony 18 m, szerokość korony 20 m, obwód pnia 3,3 m.

       Ulicą Smetany dojdziemy do ulicy Moskiewskiej i na rynek ČSA (Armii Czechosłowackiej) z zasługującym na uwagę ratuszem [zd.5], wybudowanym w 1928 r. na działce darowanej miastu przez panią Tetla (jej dom w wiejskim stylu znajdował się aż do 1932 r. na środku rynku). Wyposażenie wnętrz zostało zakończone 1 lutego 1929 r. Budowlaną realizacją neorenesansowego projektu architektonicznego ostrawskiego architekta Viléma Richtra, zajęła się firma Fulda. Charakterystyczną cechą fasady jest przede wszystkim szczyt z łukowatymi elementami i zegarem. Na elewacji znajduje się tablica pamiątkowa Jerzego Trzanowskiego, zdobiona reliefowymi herbami Czech, Moraw, Śląska i Słowacji. Jej autorem jest O. Eckert, a widnieje na niej napis: „Jerzy Trzanowski, sławny czeski piewca duchowy, którego Cithara sanctorum z 1636 roku stała się źródłem duchowej i narodowej siły i symbolem jedności czechosłowackiej, urodził się w 1592 roku w Cieszynie, działał w Czechach, na Morawach, na Śląsku i Słowacji”. Takie same tablice znajdują się w Pradze na starej szkole przy kościele św. Mikołaja oraz w Liptowskim Mikulaszu, gdzie zmarł w 1637 r.

       Z rynku pójdziemy ulicą Moskiewską do polskiego przedszkola, w którego ogrodzie znajduje się ponad stuletni pomnik przyrody – buk pospolity. Charakterystyka drzewa: wysokość 21 m, wysokość korony 19,5 m, szerokość korony 16 m, obwód pnia 2,88 m. Właścicielem wszystkich pomników przyrody w Czeskim Cieszynie, (którymi zostały ogłoszone 2 lutego 1998 r.), jest Urząd Miasta.

       Od przedszkola pójdziemy ulicą Božka i z lewej strony miniemy dawną synagogę żydowską [zd.6] wybudowaną w 1928 r. według projektu znanego nam już arch. E. Davida, przez firmę Józefa Noska i Adolfa Richtera. Jest to trzykondygnacyjna budowla z dachem dwuspadowym, umiejscowiona w zabudowie szeregowej co spowodowało, że budynek ten nie został spalony przez nazistów. W czasie wojny w synagodze znajdowały się magazyny rekwizytów, potem przez krótki czas była domem modlitwy, a od 1967 r. znajduje się w niej PZKO (Polski Związek Kulturalno Oświatowy w RC). 15 września 1994 r. na fasadzie budynku umieszczono tablicę z brązu upamiętniającą tutejszą społeczność żydowską. Na wprost tego budynku w ogrodzie dawnego przedszkola znajduje się następny pomnik przyrody w postaci 150-letniego drzewa ginkgo biloby [zd.7]. Charakterystyka: wysokość drzewa: 22 m, wysokość korony 18 m, szerokość korony 8 m, obwód pnia 2,19 m.

       Ulicę Božka pod kątem prostym przecina ulica Štefánika. Przejdziemy kawałek tą ulicą w kierunku nábřeží Míru koło Drukarni Cieszyńskiej. Pierwsza drukarnia została założona w 1806 roku przez drukarza Fabiana Beinhauera. Za ojca drukarstwa cieszyńskiego uważany jest Tomasz Prochaska (urodził się 21.12.1771 roku w Pradze), który wkrótce po założeniu drukarni przez Beinhauera nabył ją od niego. Dzisiejszy budynek drukarni powstał z inicjatywy Karola Prochaski w latach 1886-88. Obecny wygląd zawdzięcza przebudowom z lat 1892 i 1910. Przejdziemy na drugą stronę ulicy Hlavní (dawne cieszyńskie przedmieście Saska Kępa nazwane tak w 1 poł. XIX w., na pamiątkę księcia sasko-cieszyńskiego Alberta, męża Marii Krystyny, podobno najukochańszej córki Marii Teresy). Trudno nie zauważyć mostu Przyjaźni (most Družby), przejścia granicznego między Polską a Republiką Czeską. Pierwszy most w tym miejscu istniał już prawdopodobnie w XIV wieku (w miejscu brodu przez rzekę). Do końca XVIII wieku znajdowała się w tym miejscu Brama Wodna. W 1880 roku zbudowano tutaj betonowo-kamienny most, który później został zastąpiony nowym mostem, który w latach 1920-1938 stał się głównym mostem granicznym (10 lat prowadziła tędy trasa tramwaju miejskiego). Obecny żelbetonowy most Przyjaźni został zbudowany w 1953 roku i łączy ulicę Zamkową w Cieszynie z ulicą Hlavní w Czeskim Cieszynie.

       Po schodkach udamy się do Sadów Masaryka (Aleje Masaryka) i koło sauny przejdziemy do obecnego urzędu skarbowego [zd.8]. Budynek ten powstał w połowie XIX wieku i służył urzędnikom Komory Cieszyńskiej. W latach 1921-1935 znajdowało się tutaj pierwsze Czeskie Reformowane Gimnazjum Realne Śląskiej Macierzy Oświaty Ludowej w Czeskim Cieszynie. Od 1939 do 1945 roku swą siedzibę miało tutaj gestapo, o czym mówi tablica pamiątkowa z symboliczną postacią mężczyzny miażdżonego przez głazy. Tablica ta została odsłonięta 3 maja 1970 roku z okazji 25 rocznicy wyzwolenia Czeskiego Cieszyna. Jej autorem jest artysta rzeźbiarz Štěpán Mikula.

       Część bulwaru nad Olzą w tej części miasta niesie nazwę nábřeží Svobody i prowadzi aż do mostu kolejowego do Polski. Wzdłuż brzegu Olzy rośnie ponad 70 drzew, m.in. kasztowce, jesiony, lipy, wierzby, brzozy i świerki. Po polskiej stronie rzeki wznosi się Góra Zamkowa z Wieżą Piastowską z XIV w. Po stronie czeskiej w 70. latach XX wieku powstała spokojna dzielnica willowa. Nie zawsze tak jednak było. Na początku XX wieku istniał tutaj szpital wojskowy, później obóz wojskowy, a w okresie II wojny światowej znajdowało się tutaj centrum największego obozu jenieckiego na Śląsku Stalag VIII B. W całym obozie w 1943 roku znajdowało się około 75000 jeńców, w obozie macierzystym umieszczono 2000 jeńców, najwięcej radzieckich (69%), następnie angielskich (17%), polskich (7%) oraz narodowości francuskiej, belgijskiej, włoskiej i jugosłowiańskiej. Ku ich pamięci odsłonięto tutaj w 1979 r. pomnik międzynarodowej koalicji antyfaszystowskiej. Jego autorami byli rzeźbiarz Š. Mikula i inż. arch. Koco Krstowski, Grek z Macedonii.

       Przed mostem kolejowym skręcimy z bulwaru w lewo w ulicę Protifašistovských bojovníků, którą dojdziemy do Sadów Masaryka założonych na początku XIX w. przez ks. Alberta sasko-cieszyńskiego, a pierwotnie zwanych Alejami arcywojewody Albrechta. Projekt zadrzewienia alei (z 1813 r.) kasztanami, lipami i akacjami jest autorstwa nadleśniczego Dunbiera. Obecną nazwę aleja uzyskała na pamiątkę dwudniowego pobytu w Czeskim Cieszynie pierwszego czeskiego prezydenta T. G. Masaryka w 1930 r.

       W lewo od drogi prowadzącej do wiaduktu kolejowego znajduje się pomnik poległym w czasie I wojny światowej [zd.9]. Uroczystego odsłonięcia dokonano z inicjatywy niemieckiego stowarzyszenia kombatantów wojennych Kriegerverein 14 października 1930 roku. Projektantką pomnika była rzeźbiarka Helena Scholz-Železný. Wykonany został z granitu, w części środkowej znajdował się relief wykonany z brązu, przedstawiający bolejącego żołnierza. Na płycie znajdowało się 400 nazwisk poległych w I wojnie światowej. Po wyzwoleniu w 1945 roku metalowe rzeźby zostały usunięte, ich miejsce zajął kamienny krzyż, a nazwiska poległych zostały skute. W 2000 roku rekonstrukcji z przywróceniem metalowej rzeźby dokonał Martin Kuchař.

       Spacerując Alejami, nie sposób przeoczyć rzymskokatolickiego kościóła parafialnego p.w. Serca Jezusowego [zd.10]. Wybudowany został w 1894 r. w stylu neogotyckim według projektu wiedeńskiego architekta Ludwika Satzke. Jest to trójnawowy kościół z transeptem i prezbiterium. Charakterystyczną cechą kościoła jest rozglifiony portal (obramienie otworu wejściowego) oraz olbrzymia rozeta nad nim (pierwiastek ornamentalny w postaci symetrycznie stylizowanego kwiatu róży). Od strony wschodniej znajduje się niższa wieża, a od strony zachodniej wyższa z dzwonnicą i zegarem. Wyposażenie wnętrza wykonała forma rzeźbiarska Stufflesser z St. Ulrich w Austrii.

       Za probostwem, w kierunku Olzy, pod nr 18 znajduje się wyremontowany dom w stylu empire z 1836 r. Jest to najstarsza znana budowla na terenie dzisiejszego Cz. Cieszyna. Obecnym właścicielem jest prywatna firma YAWAL.

       Ścieżką pomiędzy drzewami dojdziemy do budynków szkolnych, na wprost których stoi mała ceglana kapliczka św. Teresy, a nieopodal rzeźba św. Jana Nepomucena. Jest to barokowa, polichromowana rzeźba z piaskowca, naturalnej wielkości, pochodząca z połowy XVIII w., która została umieszczona na trzymetrowym cokole, a przedstawia świętego z aureolą wokół głowy, krzyżem i gałązką palmową w rękach.

       Udamy się ulicą Vrchlickiego koło hali sportowej i dojdziemy do ulicy Hlavní. Skręcimy w prawo i kawałeczek dalej, po lewej stronie zobaczymy budynek Muzeum Těšínska (Muzeum Ziemi Cieszyńskiej [zd.11]. Muzeum zajmuje się badaniami czeskiej części Śląska Cieszyńskiego i jest dla miasta Cz. Cieszyna oraz całego regionu ważną instytucją społeczno-kulturalną. Jego zbiory należą do jednych z ciekawszych i cenniejszych na terenie Republiki Czeskiej. Posiada ono przede wszystkim zbiory etnograficzne (z dziedziny rolnictwa, rzemiosła, stroju, tekstyliów, złotnictwa, mebli ludowych, sztuki ludowej itd.), rzemiosło artystyczne, zabytki historyczne, zbiory botaniczne i mineralogiczne. W bibliotece muzealnej Silesia znajduje się bogaty zbiór książek, m.in. Tranosci cieszyńskiego rodaka Jerzego Trzanowskiego (1592-1637). Klasycystyczna budowla muzeum pochodzi z lat 1884-85 (budowniczy A. Jedek). Znajduje się tam wystawa pt. „Obrazki z przeszłości Śląska Cieszyńskiego”, która zaznajamia zwiedzających z historią regionu, kulturą ludową, rzemiosłami i rolnictwem. Zobaczyć tutaj można np. biżuterię do stroju cieszyńskiego, strzelby „cieszynki”, monety cieszyńskie, meble i tekstylia ludowe, rzeźbę sakralną... Prezentowany jest tutaj projekt archeoparku z terenu grodziska w miejscowości Chotěbuz-Podobora (niedaleko Cz. Cieszyna – przyp. tłum.).

       Dochodząc do końca ulicy Hlavní, na jej prawym rogu zobaczymy budynek obecnego Czechosłowackiego Banku Handlowego (ČSOB, [zd.12]), który powstał w 1929 r. jako siedziba filii Centralnego Banku Niemieckich Kas Oszczędnościowych. W 1931 r. obiekt nabył Śląski Bank Ludowy, potem znajdowało się tutaj biuro podróży Čedok, a w 1994 r. ponownie znalazła tu swe miejsce instytucja bankowa.

       Ulicą Nádražní udamy się w lewo, koło sklepów i hotelu Central (dawny Slezský dům – Dom Śląski, za nim znajduje się kino Central) aż do hotelu Piast i dworca Czeskich Kolei (ČD), początku trasy spacerowej.