Władze Miejskie dawniej

J.Spyra
       Początkowo miastem zarządzał wójt, potomek pierwotnego lokatora miasta. Po osadzeniu Cieszyna na prawie magdeburskim od końca XIV w. władzę w mieście sprawowała Rada Miejska, która wyłaniała zarząd składający się z 4 rajców na czele z burmistrzem. Razem z pisarzem miejskim stanowili oni magistrat. Do jego zadań należało administrowanie miastem i jego majątkiem, pilnowanie porządku, troska o funkcjonowanie rzemiosła i handlu, ale także dbanie o dobre obyczaje i moralność mieszkańców. Cieszyn posiadał też uprawnienia sądownicze, włącznie z prawem karania śmiercią za przestępstwa popełnione na terenie miasta. Niejednokrotnie z tego korzystano, utrzymywano nawet specjalnego kata, który służył też, za odpłatnością, innym miastom z terenu Śląska Cieszyńskiego i poza nim. Jego siedziba, tzw. domek kata zachował się do XX w. Magistrat prowadził także księgi miejskie, do których wpisywano ważne decyzje dla miasta i poszczególnych mieszkańców. Ogólne zebrania mieszkańców, które pierwotnie podejmowały uchwały w najważniejszych dla miasta sprawach, przestały się odbywać w końcu XVII w.
       Aż do XVI w. Rada Miejska oraz magistrat były wybierane co roku, potem zaczęły się pojawiać kadencje trzyletnie. Stało się to regułą, ze względów oszczędnościowych, po objęciu rządów w mieście przez Habsburgów. Rada była zatwierdzana przez księcia, potem przez starostę ziemskiego w imieniu cesarza, przez arcyksiążąt z dynastii Habsburgów Lotaryńskich, w 1 połowie XIX w. przez władze Komory Cieszyńskiej. Na początku XVII w. zaprowadzono urząd prymatora, który był osobą ważniejszą od burmistrza. Zniesiono go w 1712 r., ale w 1744 r. nad burmistrzem i Radą ustanowiono administratora miejskiego, który był organem władzy państwowej. Faktycznie więc niezależność władz komunalnych była mocno ograniczona. Rzeczywistą samorządność wprowadziła dopiero austriacka ustawa gminna z 1849, r., która na stałe weszła w życie w 1861 r. Władzą uchwałodawczą była Rada (zwana Wydziałem), złożona z wybieralnych w trzech kuriach 30 radnych oraz 15 zastępców, który wyłaniał pięcioosobowy zarząd na czele z burmistrzem. Podobnie było w Cieszynie i Czeskim Cieszynie w okresie międzywojennym. Po II wojnie światowej zamiast rad miejskich funkcjonowały tzw. rady narodowe, na czele z przewodniczącym, a potem naczelnikiem miasta. Były to organy komunistycznej władzy partyjno-państwowej. Dopiero po przemianach demokratycznych w 1989 i 1990 r. w obu miastach przywrócono zasady samorządności miejskiej.
       Siedzibą władz miejskich był tradycyjnie ratusz. Najstarszy cieszyński ratusz znajdował się przy ówczesnym centrum miasta w okolicach ob. Placu Teatralnego. Po 1496 r., dzięki darowiźnie księcia Kazimierza II, zbudowano nowy ratusz przy obecnym Rynku Głównym. Zapewne był drewniany, ale miał zegar i wieżę, z której strażnicy wypatrywali dzień i noc zagrożenia ze strony wroga oraz pożarów. Zgodnie z wolą księcia w ratuszu urządzono pomieszczenia dla cechów szewców i piekarzy, poza tym pokoje dla sądu miejskiego, wagi, składy różnych towarów. Przed ratuszem stał pręgierz, do którego na pohańbienie i pouczenie przywiązywano osoby skazane za mniejsze wykroczenia. Ratusz spalił się w 1552 r., kolejny raz w 1720 r., potem znów w 1789 r. W tym samym roku go odbudowano według projektu Ignacego Chambreza jako elegancki klasycystyczny budynek, z wieżą, ukończoną w 1800 r. Na parterze ratusza urzędował magistrat, znajdował się tu także areszt i miejska waga, a także piwnica, w której sprzedawano wino i inne trunki zastrzeżone dla mieszczan. Dopiero w 1818 r. odbudowano wystawioną na tyłach ratusza przed stu laty salę teatralną, zwaną salą redutową. Po kolejnym pożarze z 1836 r. ratusz odbudowano w latach 1844-45 według projektu znanego wiedeńskiego architekta Józefa Kornhäusla. Przylegające do ratusza jatki rzeźnicze przebudowano, umieszczając w nich Sąd Obwodowy, który działał tu do 1906 r. Włączono wtedy ten budynek do ratusza, urządzając w nim m.in. reprezentacyjną salę posiedzeń, ozdobiona symbolami cieszyńskich cechów, portretami cieszyńskich i austriackich władców oraz osób, którym przyznano tytuł honorowych obywateli miasta. Sala spełnia swoją funkcję do dzisiaj.
       Rada miejska, poza ratuszem, zarządzała także pozostałym miejskim majątkiem. W czasie rozkwitu miasta w okresie średniowiecza Cieszyn był właścicielem nawet sąsiednich wsi, w XVI w. nabył kilka stawów koło Strumienia. Potem pozostały już tylko pola pod Cieszynem, z którym z czasem powstała gmina Pastwiska oraz kilka obiektów na terenie miasta. Należały do nich m.in. budy kramarskie na rynku, waga miejska, apteka, cegielnia i łaźnia. Budy wynajmowano handlującym w mieście obcym kupcom. Większość obiektów miejskich przynosiła niewielkie dochody, ale była niezbędna dla funkcjonowania Cieszyna i jego mieszkańców. Łaźnię wystawiono za zezwoleniem księcia w 1571 r. przy końcu ul. Srebrnej. Zaopatrzenie miasta w wodę zapewniały początkowo studnie. Najbardziej znana była studnia leżąca przy ogrodach klasztoru braci dominikanów, która z tego powodu znana była studnią bracką. Druga studnia znajdowała się na rynku. Obmurowano ją w 1679 r., a rzeźbiarz Lubliński ozdobił ją figurą Neptuna. Także w późniejszym czasie tzw. „czyszczarnia” była obiektem dużej troski władz miejskich, ale projekt przekształcenia jej w monumentalna fontannę, pomnik cesarza Franciszka Józefa I nie doszedł do skutku. Studnie jednak nie wystarczały, już w XV w. zbudowano drewniany rurociąg doprowadzający wodę do miasta drewnianymi rurami z folwarku położonego na wzgórzu górującym nad miastem. Nowe studnie pobudowano po pożarze z 1789 r., dla ochrony przed pożarami miasto musiało też kupić sikawkę.
       Cieszyn jako nowoczesny struktura komunalna powstał dopiero w 2 połowie XIX w. Na skutek szerokiej i przemyślanej akcji rozbudowy miasta przed I wojną światową pod zarządem miejskim znajdowały się gazownia, wodociągi, rzeźnia, tartak i stolarnia, pływalnia, elektrownia, miejską własnością była też linia tramwajowa, uruchomiona w 1911 r. oraz cmentarz komunalny. Burmistrz i Rada Miejska zarządzała tym majątkiem przy pomocy urzędu miejskiego, któremu podlegała straż miejska, urząd budowlany, kasa oraz miejski fizykat czyli służby sanitarne. Istniała też komisja do spraw społecznych, która miała decydujący wpływ na działalność komunalnych zakładów humanitarnych, takich jak sierociniec, dom starców, kilka ogródków dla dzieci, czyli ówczesnych przedszkoli oraz świetlica dla biednych dzieci, istniejąca przy ul. Górnej. Władze miasta miały duży wpływ na funkcjonowanie szkół działających w Cieszynie, miasto było też właścicielem dwuklasowej szkoły handlowej. Dla potrzeb wszystkich szkół wybudowało salę gimnastyczną. Od 1901 r. miasto dotowało działalność Muzeum miejskiego, którego siedziba znajdowała się na ratuszu, potem w budynku dawnego szpitala wojskowego przy ul. Limanowskiego, a od 1905 r. w kamienicy przy Starym Targu 2, będącej własnością miasta. Po połączeniu wszystkich zbiorów muzealnych Cieszyna, co nastąpiło po I wojnie światowej, muzeum znalazło siedzibę w dawnym pałacu hrabiów Larischów, nabytym przez władze Cieszyna od rodziny Demlów.
       Dużą pomocą w finansowaniu przedsięwzięć komunalnych była Komunalna Kasa Oszczędności, założona w 1859 r.. Podstawą dochodów miasta były podatki od mieszkańców, firm działających na terenie miasta oraz od nieruchomości będących własnością miasta, które wynajmowano na lokale użytkowe, najczęściej sklepy i knajpy.