HERB MIASTA CIESZYNA

( I.Panic: Herb Piastów cieszyńskich i ich stolicy- Cieszyna (studium heraldyczne) Rocznik Cieszyński IV/V)
       Wyobrażenie herbowe miasta Cieszyna rozwijało się w ścisłej zależności od rozwoju miasta. Prawa miejskie upoważniające do korzystania z przywilejów samorządności wewnętrznej otrzymał Cieszyn stosunkowo późno, bo w roku 1374. Wówczas to książę Przemysław I zezwolił miastu na posługiwanie się prawem magdeburskim w jego adaptacji wrocławskiej. W dokumencie tym poświadczone jest użycie przez miasto pieczęci: Nos consules civitatis Thesschin ... sigillum / nostre civitatis presentibus est appensum.
       Pierwotny herb miasta, wyobrażony na pieczęci, przedstawiał się następująco: trzy (!) baszty miejskie, łączące je mury oraz brama bronowa (?). Nad bramą umieszczony był orzeł niekoronowany. Taka wersja herbu znana nam jest nie tylko z najstarszej zachowanej pieczęci, lecz również z halerza, który w awersie miał wybity herb miasta, a w rewersie napis Moneta Tessinensis. Jako że miasto otrzymało od księcia prawo mennicze w roku 1483 i za tego też okresu pochodzi wspomniany halerz, można dość dokładnie wyznaczyć okres najwcześniejszego kształtowania się herbu miasta, który zakończył się w połowie XV wieku.
       Bramy miejskie symbolizują samorządność i odrębność miejską. Otwarta, a raczej podniesiona brama oznacza handlowy i gościnny charakter miasta. Orzeł umieszczony nad bramą miejską symbolizował nadrzędną pozycję księcia nad miastem i jest zwłaszcza pozostałością z okresu, kiedy to książę był bezpośrednim właścicielem miasta. Słabo rysująca się wstęga Olzy pod murami miasta jest momentem topograficznym w wyobrażeniu heraldycznym. W tymże też okresie kształtuje się bardziej uproszczone wyobrażenie godła miejskiego, w którym trzy bramy miejskie zostają wyparte przez dwie bramy. Przyczyną tego stanu rzeczy upatrywać należy w mniej skomplikowanym wybiciu tego wyobrażenia w tłoku pieczętnym. W tym wypadku brama miejska, również uchylona, znajdowała się pomiędzy dwiema basztami gotyckimi. Orzeł umieszczony nad bramą miasta w dalszym ciągu pozostał orłem niekoronowanym. Wynikało to z faktu, że wg zasad heraldyki polskiej — a widzimy tu jej wpływy — orzeł nad murami miasta, w godle miasta, nie mógł być koronowany, gdyż oznaczało to pełnię władzy suwerennej, a takiej miasto Cieszyn nie posiadało. W późniejszym okresie miasta umieszczały (niekiedy) w herbie koronę zbudowaną z fragmentu murów miejskich lecz Cieszyn takiego herbu nie uzyskał. Wprawdzie heraldyka dopuszcza koronację półorła, który jednak w pieczęci najdawniejszej, a tym bardziej późniejszej nigdy w Cieszynie nie funkcjonował.
       W nowo wykształconym herbie Cieszyna w zasadzie nie dokonują się już żadne zmiany, jeżeli pominąć pewne różnice w rysunku architektonicznym murów miejskich bądź baszt. W kodeksie heraldycznym z roku 1657 dla przykładu baszty miejskie tracą swój gotycki charakter i przybierają bardziej ozdobny charakter. Wyróżniają się zwłaszcza blanki i zwieńczenia wież. Tak jak w poprzednich wypadkach godło herbu umieszczone jest w polu niebieskim. Również stałym elementem jest rzeka rozpościerająca się pod murami miasta, wyobrażona zazwyczaj przez faliste linie.

ELEMENTY HERBU MIEJSKIEGO CIESZYNA
Rzeka
       Przedstawiona jest każdorazowo w formie mniej lub bardziej wyraźnie zaznaczonych falistych linii. Jest typowym elementem topograficznym i nawiązuje do przepływającej pod miastem Olzy.

Mury miejskie i baszty

       Mury miejskie są na ogół słabo zaznaczone i zlewają się z basztami. W starszych pieczęciach na ogół są one wyeksponowane w postaci pasa z zaznaczonymi przyporami. W późniejszych pieczęciach, zawierających w wyobrażeniu napieczętnym herb miejski, mur miejski jest elementem baszt bądź też w formie nieco pogrubionego pasa, z którego bezpośrednio wyprowadzone zostały baszty. Niekiedy też mur miejski wypełniał jedynie przestrzeń pomiędzy basztami.
       Brama miejska jest zawsze otwarta podkreślając otwarty, handlowy charakter miasta. Chciałoby się rzec, że miasto zaprasza gości: kupców, podróżników, okolicznych mieszkańców na targi. Brama jest przedstawiona na ogół zgodnie z ówczesnymi tendencjami w sztuce. Wpierw jest to ostra brama gotycka, później bardziej łagodnie zarysowana brama renesansowa. Rzadziej będzie to brama bronowa, przy czym niekoniecznie występowała ona w średniowieczu.

Baszty
       Z reguły wyobrażenie herbowe zawiera dwie baszty połączone wysokim murem, który niekoniecznie musimy uważać za trzecią basztę środkową. Najstarsze wyobrażenie herbowe zawierało typowe baszty gotyckie, przy czym -co jest ciekawe i dobrze świadczy o poziomie artystycznym wykonawców tłoków pieczętnych - wyobrażenie heraldyczne zostało wyraźnie i starannie wykonane. Niezwykle wysokim poziomem artystycznym odznaczają się baszty barokowe przedstawione na herbie XVI — XVII wiecznym. Baszty nie przedstawiają elementu obronnego murów miejskich, lecz są raczej momentem zdobniczym tego herbu. Zakończenie tych baszt jest gwiaździste. Jest ono osadzone na „piętrze" opartym na łukowatych wspornikach i takichże kolumienkach. „Parterowa” część tych baszt zdobiona jest również kolumienkami. W późniejszym okresie baszta barokowa (doskonale przedstawiona została na herbie Cieszyna namalowanym - zapewne w oparciu o wcześniejsze wyobrażenie herbowe została zastąpiona przez basztę klasycystyczną. W XIX wieku baszty przedstawiane na herbie Cieszyna nie wykonywano według jakiegoś określonego stylu, lecz panowała tutaj znaczna dowolność. Podobnie sytuacja wygląda w XX wieku jakkolwiek najbardziej prawidłowe byłoby przedstawienie w rysunku herbu baszty gotyckiej.

Orzeł
       Orzeł w herbie Cieszyna przechodził najmniej zmian. Początkowo był to orzeł piastowski, zawsze niekoronowany — w wypadku rzecz jasna przedstawienia go na herbie miejskim. Po wymarciu linii piastowskiej w Cieszynie i po przejęciu władztwa nad Cieszynem przez Habsburgów orzeł piastowski zastąpiony został koronowanym orłem cesarskim. Zmieniają się też funkcje orła. O ile wcześniej, za Piastów, wyrażał on władztwo księcia nad miastem, to obecnie zaczął przypominać o piastowskim rodowodzie miasta i regionu, co przetrwało do XX wieku. Przyczyn niekoronowania orła w herbie Cieszyna za Piastów upatrywać należy w tym, że korona oznaczać mogła (w wypadku herbu miejskiego) niezależność miasta od władzy pana feudalnego. Po roku 1653, kiedy miasto przeszło pod zarząd państwowy, korona przestała oznaczać zależność feudalną.

       Poszczególne elementy herbu miasta Cieszyna, jakkolwiek przechodziły różne fazy rozwojowe, to jednak zawsze tworzyły jednolite i trwałe wyobrażenie herbowe, które - przypomnijmy - wyglądało następująco: rzeka rozpościerająca się pod murami miasta, które umocnione były basztami. Pomiędzy basztami dumnie unosił się orzeł piastowski. Całość kompozycji umieszczona była na niebieskim tle.