Mennictwo cieszyńskie w czasach Fryderyka Wilhelma (1617-1625)

Produkcja mennicza w Cieszynie, szwankująca w ostatnich latach panowania Adama Wacława, została przerwana po jego śmierci w 1617 r., gdyż syn i następca zmarłego, książę Fryderyk Wilhelm, początkowo przebywał poza krajem. Były to zresztą czasy wielkiego zamieszania na rynku monetarnym wywołanego wybuchem wojny trzydziestoletniej, w trakcie której cesarz Ferdynand II w 1620 r. nakazał zamknąć lokalne śląskie mennice. Zaprotestowali przeciw temu na sejmie śląskim m.in. posłowie księcia cieszyńskiego argumentując, że ich pan właśnie na nowo zaczyna sobie urządzać mennicę. Wojna oraz różne spekulacyjne przedsięwzięcia wywołały inflację, która zakończyła się załamaniem kursu pieniądza w Niemczech (tzw. Kipper- und Wipperzeit). Podobnie było na Śląsku, m.in. wprowadzono do obiegu monety 12- i 24-krajcarowe. Dopiero w grudniu 1623 r. przeprowadzono reformę monetarną, przywracając dawny standard monetarny i radykalnie dewaluując monety inflacyjne (np. moneta 24-krajcarowa warta teraz była trzy krajcary). Praktycznie było to ogłoszenie bankructwa (tzw. wielka kalada). Przy okazji jednak cesarz ukrócił uprawnienia książąt śląskich w dziedzinie monetarnej.

Z tego okresu (po 1624 r.) pochodzi skarb monet znaleziony w 1941 r. w Brennej-Leśnicy. Znajdowały się w nim m.in. monety księstwa cieszyńskiego z lat 1621-22. Mimo wojny książę Fryderyk Wilhelm zdążył bowiem uruchomić na nowo działalność menniczą, a na monetach wybijanych w latach 1620- 1624 znajdujemy inicjały „HL", co oznacza Hansa Losza. Wypuścił on na rynek sporą liczbę monet różnych nominałów, mianowicie trzeciaki o wadze 0,6 grama, zwane teraz greszlami albo grosikami (groszykami) z majestatycznym jabłkiem i krzyżem (1622-23), 3-krajcary, zwane w literaturze czeskiej groszami w trzech różnych typach (1620-23) oraz grosz potrójny (trojak) w 1624 r. Ten ostatni wzorowany jest na monetach tej samej wartości bitych przez księcia Adama Wacława, różnią się jedynie podobizną władcy, teraz z szyją ozdobioną hiszpańskim kołnierzem. Losz wybijał też nowe typy monet, które pojawiły się w czasie inflacji: 12-krajcarówki, a nawet 24-krajcarówkę w 1621 r. Na tej stosunkowo dużej monecie, o średnicy 31 mm, na awersie zamieszczono oczywiście portret księcia, na rewersie rozbudowany herb księstwa cieszyńskiego. Portrety księcia znajdują się także na 12-krajcarówce. Ogólnie jednak były to monety niskiej wartości, jak i wszystkie z tego czasu zwane monetami kiperowymi, bite znowu według polskiego wzoru. Nie brak też podobizny księcia Fryderyka Wilhelma na najambitniejszym przedsięwzięciu menniczym Hansa Losza z tego okresu, mianowicie talarze z 1623 r. Jest on wzorowany na talarze Rundta z 1611 r., ale książę jest tu przedstawiony w kaftanie z otwartym kołnierzem. Napis w otoku na rewersie brzmi „IN DEO MEO TRANSGREDIAR MVRVM".

Książę Fryderyk Wilhelm wznowił też produkcję menniczą w Skoczowie, gdzie prawa do wybijania monet wynajął od niego Daniel Raschke. Znane są bite przez niego w latach 1621-22 3-krajcarówki, 12-krajcarówki oraz 24-krajcarówka ze specyficznym znakiem „S" wewnątrz litery „C".

Ostatnie wybite w Cieszynie monety Fryderyka Wilhelma noszą datę 1624 r. Rok później książę zmarł w Kolonii w drodze do Niderlandów, gdzie miał walczyć z protestantami. W rok po jego śmierci okupujące Cieszyn wojska duńskie wywiozły z cieszyńskiej mennicy wyposażenie oraz naczynia wartości prawie 30 tys. złotych do warsztatu w Hradcu pod Opawą. Do 1627 r. wybijano tam w wielkich ilościach przy pomocy narzędzi z Cieszyna fałszywe monety miedziane z domieszką srebra, które pozyskiwano z miedzianych kotłów z browarów. Rozprowadzano je, gdzie się dało, m.in. w wielkich ilościach wywożono do Krakowa, także wprost z Cieszyna. Jako mincerz działał w Hradcu w latach 1626-27 wspomniany Daniel Raschke, który po skończeniu najmu w Skoczowie, zdążył jeszcze działać jako mincerz w Raciborzu.

Rabunek wyposażenia oraz długotrwały stan zawieszenia kwestii dziedzictwa władzy w księstwie cieszyńskim spowodowały kolejną dłuższą przerwę w działalności cieszyńskiej mennicy. Efekt działalności mincerzy, a właściwie cieszyńskich książąt, na polu mennictwa długo jeszcze ponosili prości ludzie. W 1635 r. cesarz Ferdynand II wydał mandat, w którym zestawił będące jeszcze w obiegu monety. Znajdujemy tu m.in. cieszyńskiego grosza księcia Adama Wacława z 1609 r., który w tym momencie był już tylko warty 10 halerzy.

---