Cieszyńska Madonna

      Madonna ze Starego Targu powstała około 1375 roku w praskim warsztacie Piotra Parlera i jego współpracowników, budowniczych i rzeźbiarzy słynnej katedry św. Wita w Pradze. Jest zabytkiem rzeźby gotyckiej o randze europejskiej. Jest przykładem rzeźby powstałej pod wpływem sztuki klasycznej, włoskich twórców gotyku, nie zaś typowym przykładem madonny gotyckiej z warsztatu miejscowego. Zatrudniony do przebudowy katedry św. Wita znakomity architekt i rzeźbiarz Piotr Parler wraz z całym zespołem współtwórców – głównie pochodzących z tej samej rodziny, stworzył charakterystyczny styl w rzeźbie europejskiej zwany stylem parlerowskim, na terenie Polski występujący tylko w tych rejonach kraju, które poprzez koligacje książąt piastowskich z dworem Karola IV Luksemburczyka w Pradze miały kontakt z dworem praskim, promieniującym w tym okresie na całą Europę.

       Kamienna rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem Jezus od wielu lat znajdowała się na nieczynnej fontannie przy Starym Targu. Umieszczona była na wysokim kwadratowym słupie i kolumnie zakończonej kulą. Figura ma wysokość 135 cm i wykuta jest z piaskowca. Powstała pomiędzy 1370 a 1380 rokiem w praskim warsztacie Piotra Parlera i jego współpracowników, budowniczego i rzeźbiarza zatrudnionego do budowy słynnej katedry św. Wita w Pradze. Jest zabytkiem rzeźby gotyckiej o randze europejskiej. Z uwagi na jej wartość artystyczną i materialną oryginał umieszczony został w Muzeum Śląska Cieszyńskiego, zaś na postumencie znajduje się kopia.

      Madonna z Dzieciątkiem jest postacią młodej kobiety z dzieckiem na ręku, ubranej w strój kobiecy obowiązujący na dworach europejskich w drugiej połowie XIV wieku. Stoi w lekkim kontrapoście z pochyloną głową skierowaną uważnie na Dzieciątko. Odziana w długą, pierwotnie czerwoną obcisłą suknię z dekoltem i długimi rękawami u nadgarstka zapiętymi rzędem okrągłych guzików. Na Jej ramiona narzucony jest szeroki płaszcz z grubej materii , pierwotnie błękitny, obszyty srebrną lamówką i spięty na piersiach kwadratową broszą z kaboszonami. Twarz Madonny oddaje wiernie cechy urody, wysokie czoło, prosty nos i lekko wystający podbródek wydają się być portretem nieznanej nam młodej kobiety. Głowę zdobią długie włosy, układające się w loki opadające na plecy i ramiona oraz korona z czterema wysokimi i czterema niskimi lilijkami (obecnie nieistniejącymi). Na ręku Matki siedzi niespokojnie nagie Dzieciątko, otulone jedynie Jej płaszczem, bawiące się broszą i jabłkiem, które trzyma Madonna. Obie postaci wyrzeźbione są z wielką dbałością o szczegóły, oddając je w sposób naturalistyczny. Pierwotnie rzeźba była w całości polichromowana, a więc przeznaczona do wnętrza. Do dziś polichromia zachowała się jedynie śladowo i nie jest widoczna gołym okiem. W okresie późniejszym rzeźba pozbawiona została części korony i nadpalona zapewne w trakcie pożaru w 1484 roku. Na przełomie XV i XVI w. pokryta została w całości złotem, lecz i ta warstwa dotrwała do naszych czasów jedynie śladowo., zaś na głowe Madonny i Dzieciątka nałożono pozłacane korony zachowane do dziś i umieszczone na kopii, która stoi na Starym Targu. W połowie XVII w., w czasie długotrwałych działań wojny trzydziestoletniej, kiedy to zamek cieszyński zdobywany był przez wojska szwedzkie, austriackie, a także plądrowany przez miejscową ludność, Madonna pozbawiona została pozłoty, a następnie ponownie pomalowana. W XIX i XX wieku dodano inne, mało stylowe ozdoby, które usunięto w trakcie konserwacji wykonanej w końcu 2000 roku.

      Przez wiele lat przypuszczano, że rzeźba pochodzi z końca XIX wieku. Opublikowana w miejscowej prasie informacja o przeniesieniu Madonny w grudniu 1844 roku, z miejsca pod zamkiem na Stary Targ oraz o tym, że została ona zamówiona u znanego rzeźbiarza przez księżnę cieszyńską z domu Piastów, spowodowało poważniejsze zainteresowanie się tą nieciekawą figurą. Przeprowadzona w 2000 roku konserwacja odsłoniła nieznane dotychczas wybitne dzieło sztuki europejskiej, które, jak podano we wspomnianej notatce, powstało na zamówienie księżnej cieszyńskiej. Najprawdopodobniej księżną tą była żona księcia Cieszyńskiego Przemysława I. Książę należał do grona najbardziej zaufanych dworzan króla Czech Karola IV, pełniąc na jego praskim dworze odpowiedzialne funkcje dyplomatyczne. W czasach panowania tego księcia Księstwo Cieszyńskie powiększyło się nie tylko terytorialnie, lecz również wzbogaciło o wiele zabytków. Kontakty oraz znaczenie księcia Przemysława na dworze praskim pozwalały na zamówienie dzieła u najlepszego rzeźbiarza z działających wówczas w Pradze. Również za Jego czasów rotunda romańska na zamku w Cieszynie poddana została generalnemu remontowi w nowym stylu gotyckim, nie jest więc wykluczone, że właśnie do tego „zmodernizowanego”, niewielkiego wnętrza zamówiona została Madonna. Świadczyć o tym może wielkość Madonny, która, będąc niewielkich rozmiarów, musiała się znajdować w niewielkim wnętrzu, zaś z pochylenia głowy i proporcji postaci sądzić można, że pierwotnie ustawiona była niezbyt wysoko. Są to jedynie przypuszczenia. Pierwotne pochodzenie, późniejsze dzieje rzeźby oraz jej lokalizacja wymagają jeszcze wielu badań naukowych i porównawczych, a wiele zagadek z nią związanych być może nigdy nie zostanie wyjaśnionych.